Στην ταινία «Το Τετράγωνο» (The Square, Ruben Östlund, 2017) υπάρχει μια σεκάνς στην οποία ο πρωταγωνιστής, ο Κρίστιαν, επιμελητής του Μουσείου Μοντέρνας & Σύγχρονης Τέχνης της Στοκχόλμης, συζητά με τα στελέχη μιας διαφημιστικής για την καμπάνια προώθησης της επόμενης έκθεσης του Ιδρύματος με τον ομώνυμο τίτλο «Το τετράγωνο». Ο ιδιοκτήτης της εταιρείας, βλέποντάς τον Κρίστιαν να δυσανασχετεί με τη στρατηγική προώθησης που προτείνουν οι δύο νεαροί συνεργάτες του (εικ.1,2), τον καθησυχάζει λέγοντάς του να δείξει εμπιστοσύνη στις ικανότητες των υπαλλήλων του γιατί «εκείνοι έχουν μεγαλώσει στην αρένα με τις μεγάλες ταχύτητες». Το μίτινγκ τελειώνει με τους δύο millenials του δημιουργικού να λένε: «Ας ευχηθούμε μόνο ότι εκείνη την ημέρα που θα προβληθεί το σποτάκι δεν θα γίνει κάποιο τρομοκρατικό χτύπημα».
Παρατηρείται και κάτι άλλο: η επιφάνεια προβολής των άρθρων έχει μεγαλώσει δυσανάλογα πολύ με σύγκριση με τα παραδοσιακά πρωτοσέλιδα των εφημερίδων. Αν κάνει κανείς scroll down στο homepage ενός σύγχρονου ειδησεογραφικού οργανισμού θα αντικρύσει αναρίθμητες ειδησούλες, ταξινομημένες σε πάμπολλες διαφορετικές κατηγορίες. Για να γεμίζουν όλα αυτά τα «κουτάκια» με περιεχόμενο πρέπει κάποιοι να εργάζονται νυχθημερόν. Επομένως ο χρόνος εργασίας για την παραγωγή άρθρων συρρικνώνεται σημαντικά πολύ. Επίσης, όταν προκαλείται ένα γεγονός, πρέπει να καλύπτεται αμέσως από τα μέσα μαζικής ενημέρωσης, μην αφήνοντας το περιθώριο για ουσιαστική έρευνα.
Στην εποχή της non stop επικοινωνίας και της ταχείας ενημέρωσης, η μηχανή των ιντερνετικών μίντια καθίσταται αδηφάγος: πρέπει να την «ταΐζεις» συνεχώς με καινούργια data. Ο δημοσιογράφος μετατρέπεται έτσι σ’ ένα εργαστάσιο παραγωγής κειμένων· για να επιβιώσει, δεν μπορεί πια να έχει το ύφος ενός λόγιου – οφείλει να εναρμονιστεί με τις εξελίξεις της τεχνολογίας: να κρίνει γρήγορα, να κάνει ρεπορτάζ on the go, να πληκτρολογεί ταχύτατα και να δημιουργεί ειδήσεις με ιλιγγιώδεις ρυθμούς.
Η επιτάχυνση είναι πλέον το ζητούμενο. Πόσο γρήγορος, όμως, είναι ο ανθρώπινος εγκέφαλος; Είναι θέμα γενιάς; Δηλαδή αν έχεις γεννηθεί «μέσα στην αρένα με τις μεγάλες ταχύτητες» αποδίδεις καλύτερα;
Τι γίνεται από την πλευρά του αποδέκτη;
Στην ψηφιακή κουλτούρα μας εμφανίζονται και άλλες παθογένειες. Λόγω της μεγάλης εναλλαγής εικόνων και δεδομένων, δημιουργείται ασυνέχεια στην ανθρώπινη αντίληψη. Ενα άτομο δυσκολεύεται πλέον να διαβάζει, αλλά μαθαίνει να σαρώνει τα πάντα με το μάτι. Τα νέα μέσα έχουν συνδεθεί με την έννοια της προόδου, όμως κατά πόσο «προοδεύουμε» όταν εγκαταλείπουμε την ανάγνωση;
Στο τέλος της ταινίας, οι δύο νέοι της διαφημιστικής εταιρείας δημιουργούν ένα διαφημιστικό σποτ που παρουσιάζει ένα άστεγο κοριτσάκι να κλαίει γοερά μέσα στο «Τετράγωνο», -δηλαδή εντός του πλαισίου της τέχνης-, και στη συνέχεια να ανατινάσσεται όπως ένας τζιχαντιστής (εικ. 3). Το βίντεο γίνεται viral, αλλά ο διευθυντής του Μουσείου αναγκάζεται να παραιτηθεί καθώς δέχεται επικριτικές βολές από τα ΜΜΕ.
λίγο πριν ανατιναχθεί. Η ταινία βραβεύτηκε το 2017 στις Κάννες με το Χρυσό Φοίνικα. © TheSquare, Ρούμπεν Έστλουντ, 2017, Magnolia Pictures
Είναι φανερό πια ότι η επικοινωνία πραγματοποιείται με όρους αισθητικοποίησης – όλα μετατρέπονται σε θέαμα. Θα έχετε προσέξει, άλλωστε και μόνοι σας, ότι η θεματολογία των ειδήσεων περιστρέφεται πάντα γύρω από πυρκαγιές, ατυχήματα, καταστροφές. Δημιουργούνται λοιπόν τα εξής ερωτήματα: Γιατί πρέπει κανείς να είναι έτοιμος για καταστάσεις εκτάκτου ανάγκης; Ως προς τι αυτά τα συνεχή γυμνάσια αισθήσεων που προκαλούν το σοκ;
Φτάσαμε, λοιπόν, σε μια εποχή όπου εμείς οι άνθρωποι βομβαρδιζόμαστε συνεχώς με ερεθίσματα, μ’ αποτέλεσμα να είμαστε στην τσίτα, ζώντας έναν πληροφορικό πανικό. Ο Πολ Βιριλιό παρομοιάζει την υπερπληροφόρηση με μια σύγχρονη μορφή τρομοκρατίας. Οταν ο πολίτης βρίσκεται στη διάχυση, στο έλεος του επικοινωνιακού χάους, η σχέση του με την πραγματικότητα δεν είναι πια ισορροπημένη. Επομένως δεν είναι μόνο επικοινωνιακό το θέμα, αλλά κυρίως πολιτικό. O επιφανής Γάλλος διανοητής και urbaniste, ο οποίος πέθανε το 2019, τονίζει στο βιβλίο του «Καθαρός Πόλεμος» (εκδ.Νησίδες): «Να γιατί λέω ότι ή θα συνεργαστούμε με αυτήν την κατάσταση ή θα αντισταθούμε. Το ζήτημα με τη συνεργασία είναι ότι δεν ξέρεις ότι συνεργάζεσαι, ενώ όταν αντιστέκεσαι το ξέρεις. Η αντίσταση σημαίνει επιλογή».
Επιλέγω να αντισταθώ.
Πέντε επιπλέον λόγοι που δημιουργώ τη «Χελώνα»:
- Γιατί είμαι αργή. Καθότι μόνη μητέρα, με δύο ανήλικα παιδιά, δεν είναι δυνατόν να είμαι πιο γρήγορη. Αυτό όμως δεν σημαίνει ότι γυναίκες σαν και μένα πρέπει να αποκλειστούν από την αγορά εργασίας και από τη δημόσια σφαίρα. Ίσα ίσα πρέπει η φωνή τους να ακούγεται πιο δυνατά.
- Γιατί δεν μου αρέσει ο τρόπος που λειτουργούν σήμερα τα κυρίαρχα μίντια, καθώς η λειτουργία ενημέρωσης καθορίζεται σε μεγάλο βαθμό από την κομματοκρατία ή την αφεντικοκρατία. Επίσης, πολλοί δημοσιογράφοι μετατρέπονται σε υποχείρια των διαφημιστικών εταιρειών και των γραφείων δημοσίων σχέσεων. Η δημοσιογραφία οφείλει να είναι ανεξάρτητη από το χρήμα και την εξουσία. Είναι λειτούργημα: αποτελεί έναν από τους βασικούς πυλώνες της Δημοκρατίας. Υφίσταται, υπάρχει για να βοηθάει τον πιο αδύναμο. «Η Χελώνα» λοιπόν είναι για μένα μια υπόθεση δεοντολογίας.
- Γιατί «θωρακίζω» εμένα και τους αναγνώστες μου απέναντι στην πολιτική αυθαιρεσία. Το αληθινό σπονδυλόζωο χρησιμοποιεί τον οστέινο θώρακά του ως ασπίδα. Η άμυνα δεν σημαίνει απαραίτητα φόβο, μπορεί να είναι και μια καλή στρατηγική, όπως ο στρατιωτικός σχηματισμός της αρχαίας ρωμαϊκής λεγεώνας.
- Εκτός από δημοσιογράφος, είμαι ντοκουμενταρίστρια και ψηφιακή καλλιτέχνις. Δεν αρκεί πλέον ένας επαγγελματίας στο χώρο της επικοινωνίας να έχει καλή «πένα», να είναι αυτό που λέμε «γραφιάς». Οφείλει να είναι οξυδερκής παρατηρητής/παρατηρήτρια του μηχανισμού κατασκευής εικόνων και να παρακολουθεί από κοντά πως αυτός ο μηχανισμός συμβάλλει στην παραγωγή συνειδήσεων και της πολιτικής ιστορίας.
- Γιατί είμαι Ελληνοαυστραλέζα. Με την ιστοσελίδα αυτή επιθυμώ να χτίσω μια γέφυρα μεταξύ Ελλάδας και Αυστραλίας. Η Ελλάδα είναι για μένα η μητέρα μου και η Αυστραλία ο πατέρας μου. Δεν είναι ωστόσο τόσο συναισθηματικοί οι λόγοι που προχωρώ σ’ αυτήν τη «δημιουργία». Το μεσοενημερωτικό αυτό εκκινεί από έναν πολύ πιο επείγοντα στοχασμό που σχετίζεται με διάφορα φιλοσοφικά και πολιτικοκοινωνικά ζητήματα, όπως η έννοια του Νότου, της διάδρασης, η επικοινωνία και η ταχύτητα, η χωρική απόσταση των δύο συγκεκριμένων χωρών, η διαφορά της ώρας που εντελώς τυχαία συμπίπτει με το οκτάωρο ενός εργαζόμενου 3 η αποικιοκρατία, η εξορία, η μετα-κίνηση, η διγλωσσία, η διπλή ταυτότητα, η τοπολιτική και η γεωπολιτική, ο εκτοπισμός και η διασπορά. Υπάρχει όμως και κάτι πολύ βαθύτερο: Εκεί κάτω, στη «νότια άγνωστη γη» (Terra Australis Incognita), βρίσκεται ο πολιτισμός των Αβοριγίνων που είναι ο αρχαιότερος πάνω στη Γη αλλά και αυτή η «καταραμένη» έρημος, που για κάποιους έχει οντολογικές διαστάσεις και συμβολίζει το «Σπίτι» του Ανθρώπου.
Το παραπάνω κείμενο βασίστηκε σε ακαδημαϊκή μελέτη που εκπονήθηκε στο πλαίσιο του μεταπτυχιακού προγράμματος «Ψηφιακές Μορφές Τέχνης» της Σχολής Καλών Τεχνών (2018-2020). Η πλήρης βιβλιογραφία και εργογραφία αναγράφεται στις εργασίες που έχουν κατατεθεί στην ΑΣΚΤ. Συγκεκριμένα: 1. «O Χρόνος και η Ταχύτητα στα Μέσα Ενημέρωσης» («Θεωρία και Αισθητική των Μέσων Ι», διδάσκων Διονύσης Καββαθάς, Α’ Εξάμηνο, 2018-2019), 2. «Επικοινωνία και Διασπορά» («Θεωρία και Αισθητική των Μέσων ΙΙΙ, διδάσκων Διονύσης Καββαθάς, Γ’ Εξάμηνο, 2019-2020) 3. «Η “Χελώνα”: Η γέννηση ενός νέου apparatus» («Διάδραση και Physical Computing II, διδάσκων Φλώρος Αγγελος, Β’ Εξάμηνο, 2019) 4. «Η Τηλεόραση της Διασποράς – Diaspora TV» («Διάδραση και Physical Computing III», διδάσκων Φλώρος Αγγελος, 2019-2020).
Το συνοδευτικό βίντεο είναι μέρος του έργου The Symphony of Broken Memories του Ελληνοπολωνού καλλιτέχνη Γιώργου Λαζαρίδη (2019).
- Ενας από τους «33 κανόνες για να γίνει κανείς καλλιτέχνης» (33 Rules for Being an Artist) του Αμερικανού κριτικού τέχνης Τζέρι Σαλτζ, https://www.vulture.com/2018/11/jerry-saltz-how-to-be-an-artist.html, Vulture, Δεκέμβριος 2018)
- «Αυτό που παρακμάζει στην εποχή της τεχνικής αναπαραγωγιμότητας του έργου τέχνης είναι η αίγλη του»: Benjamin, Walter «Δοκίμια για την Τέχνη» Εκδ. Κάλβος, 1978.
- “The great antipodean time lag” όπως γράφει ο Robert Hughes στο επικό Fatal Shore (1983), ένα βιβλίο που αποκαλύπτει την αληθινή Ιστορία της Αυστραλίας.
Τελευταία ενημέρωση: 29/12/2021
