Στο φετινό Beyond Borders, η Αυστραλία θα έχει την τιμητική της. Η ιδέα αυτή συνδέεται με την επιλογή του Ελληνικού Ιδρύματος Ιστορικών Μελετών (ΙΔΙΣΜΕ) -που διοργανώνει από το 2016 το διεθνές φεστιβάλ ντοκιμαντέρ στο Καστελλόριζο- να στραφεί προς τη νεότερη ιστορία του νησιού που βρίσκεται στην ανατολικότερη πλευρά της Ελλάδας.
Στο Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο, οι συμμαχικές δυνάμεις αποφάσισαν, λόγω της γεωγραφικής θέσης του Καστελλόριζου, να το μετατρέψουν σε στρατιωτική βάση για την απελευθέρωση των νησιών του Αιγαίου. Αυτό όμως είχε ως συνέπεια οι Γερμανοί να το βομβαρδίσουν δια αέρος, καταστρέφοντας το ολοσχερώς. Όταν το 1948 προσαρτήθηκε στην Ελλάδα (ήταν προτεκτοράτο της Ιταλίας), κάποιοι κάτοικοι προσπάθησαν να φτιάξουν από την αρχή τις ζωές τους, μα οι περισσότεροι μετανάστευσαν στο εξωτερικό, με κύριο προορισμό την Αυστραλία. «Μια μικροσκοπική κουκίδα στην άκρη του Αιγαίου με μόλις 300 μόνιμους κατοίκους, το Καστελλόριζο είναι επίσης η πατρογονική εστία για σχεδόν 80.000 Αυστραλούς με ρίζες από το νησί –τους γνωστούς και ως Kazzies. Πολλές γενιές Kazzies έχτισαν τη ζωή τους στην Αυστραλία, αλλά δεν λησμόνησαν το νησί των προγόνων τους. Διατήρησαν τη γλώσσα, τον πολιτισμό και τις παραδόσεις τους, καλλιέργησαν δεσμούς με το νησί, επέστρεφαν ανά τακτά διαστήματα, και αποκατέστησαν τα σπίτια των προγόνων τους, φέρνοντας νέα ζωή και άρωμα Αυστραλίας στο νησί», σημειώνει η Άλισον Ντάνκαν, πρέσβης της Αυστραλίας στην Ελλάδα, στον κατάλογο του φεστιβάλ.
Φαντάζομαι τί θα αισθάνθηκαν οι ντόπιοι, και ιδιαίτερα οι Kazzies, όταν άκουσαν το 2009 τον Γιώργο Παπανδρέου, τον τότε πρωθυπουργό της χώρας, να ανακοινώνει από το νησί τους την χρεοκοπία της χώρας. Σίγουρα θα ξύπνησαν μέσα τους άσχημες μνήμες. Πρωτοβουλίες σαν το Beyond Borders -που λειτουργούν ως τόποι διαλόγου και σκέψης πάνω σε ζητήματα εκτόπισης και ξεριζωμού- έρχονται σαν ένα comfort zone για τους ανθρώπους, ειδικά για τους Έλληνες που έχουν πολλές φορές εξαναγκαστεί να φύγουν μακριά από την πατρίδα τους για πολιτικο-οικονομικούς λόγους.
Η Ειρήνη Σαρίογλου, η καλλιτεχνική διευθύντρια του ΒΒ, γεννημένη και μεγαλωμένη στην Κωνσταντινούπολη, γνωρίζει καλά «το πικρό συναίσθημα του δυο φορές ξένος». «Εν έτει 2024, τώρα που στη γειτονιά μας ξαναζούμε πολέμους, βίαιους ξεριζωμούς, και υποχρεωτικούς εκπατρισμούς ίσως χρειαζόμαστε, περισσότερο από ποτέ, τη φωνή του κινηματογράφου γενικά και την κραυγή του ντοκιμαντέρ ειδικότερα για να αφυπνίσουμε συνειδήσεις και να μπορέσουμε να οραματιστούμε όλοι μαζί ένα πιο ελπιδοφόρο μέλλον για την ανθρωπότητα» είπε, χαιρετίζοντας την ένατη εκδοχή του Beyond Borders.
Στο φεστιβάλ θα προβληθεί και ένα δικό της ντοκιμαντέρ με τίτλο «Στην άκρη του Αιγαίου, Καστελλόριζο» (2015) που παρουσιάζει την πολυτάραχη ιστορία του ακριτικού νησιού, από τα μέσα του δεκάτου ένατου αιώνα μέχρι σήμερα. Βλέποντας την ταινία θα καταλάβουμε γιατί πολλοί κάτοικοι αναγκάστηκαν να φύγουν για την μακρινή ήπειρο στις Κάτω Θάλασσες. Κι έτσι, θα κατανοήσουμε καλύτερο το λόγο που το ΙΔΙΣΜΕ κάνει το αφιέρωμα στην Αυστραλία.
Πρόεδρος της κριτικής επιτροπής του διαγωνιστικού τμήματος θα είναι φέτος μία Αυστραλέζα, η Μίτζι Γκόλντμαν (Mitzi Goldman), συνιδρύτρια του Documentary Australia και συνεπικεφαλής του τμήματος ντοκιμαντέρ στην AFTRS, μία από τις σημαντικότερες σχολές κινηματογράφου παγκοσμίως. Σχεδιάζοντας το πρόγραμμα του φεστιβάλ, ενέταξε σ’ αυτό και αυστραλιανές παραγωγές, όπως το Defenders, το Delikad, το πρώτο μέρος της σημαντικής σειράς ντοκιμαντέρ Αustralian Wars που ρίχνει φως στους αγώνες των αβορίγινων απέναντι στην θανατερή επεκτατική πολιτική των λευκών αποικιοκρατών, καθώς και την ταινία Freedom is Beautiful.
Τί αναζητά στα ντοκιμαντέρ; «Ξεκινώ με αυτό το ερώτημα. Βλέποντας τις πολλές αιτήσεις για το διαγωνιστικό είναι πολλά αυτά που πρέπει να λάβω υπόψη μου. Καταρχάς, το κλασικό: είναι μια καλά ειπωμένη ιστορία; Λαμβάνω επίσης σοβαρά υπόψη την οπτική γλώσσα και τον ήχο. Ντοκιμαντέρ δεν είναι μόνο η καταγραφή ή η τεκμηρίωση. Αναζητώ τη μοναδικότητα στην προσέγγιση του θέματος. Αναζητώ την ανθρωπότητα και πως αυτή παραλληλίζεται με το σύγχρονο κόσμο στον οποίο ζούμε. Μ’ ενδιαφέρουν περισσότερο τα ντοκιμαντέρ που εκπορεύονται από τον κινηματογράφο παρά δημοσιογραφικές τηλεοπτικές έρευνες. Ψάχνω μια μοναδικότητα στην τέχνη της αφήγησης, που ξεπερνά το ρεπορτάζ. Και γυρεύω μια δόση μαγείας». Σ.Β.
